Relatietherapie, emotiegerichte therapie

Deel dit stuk

Een van de meeste effectieve vormen van relatietherapie is Emotionally Focused Therapy en is ontwikkeld door Dr. Sue Johnson. Zij beschrijft in haar boek ‘Houd me vast’ waarom deze methode zo goed werkt. Ik heb aan de hand van dit boek, met aanvullingen van mijzelf, geprobeerd hieronder een samenvatting te geven waaruit de methode bestaat en hoe het werkt. In Nederland wordt het emotiegerichte therapie genoemd.

Oerhoefte aan verbinding

We hebben behoefte aan emotionele veiligheid om ons te kunnen verbinden aan de ander. We ervaren pijnlijke emoties, zoals afstand of eenzaamheid wanneer we ons niet verbonden voelen. Dit is ontstaan als onderdeel van een miljoenen jaren oude evolutie.

Het verlies van liefdevolle verbinding en de angst voor isolement roept een oerpaniek op. Dit is bij de meeste zoogdieren het geval. Oerpaniek vertaalt ons overlevingsmechanisme als: ik ga dood. Talloze onderzoeken op primaten, zuigelingen en jonge kinderen hebben uitgewezen dat het ontbreken van een veilige hechtingsfiguur (moeder of zorggever) een ernstige ontwikkelingsachterstand creëert, soms met de dood tot gevolg. Verbondenheid en het verlangen daarnaar is een levensprioriteit en stelt zelfs de behoefte aan voeding of seks in de schaduw. Veiligheid, afhankelijkheid en geborgenheid zijn geen tegenpolen van autonomie en assertiviteit, maar zijn complementair aan elkaar. Het is de continue verschuiving tussen afstand (autonomie), nabijheid en veiligheid die nodig is om je verder te kunnen ontwikkelen. Onveiligheid stagneert ontwikkeling; dat geldt voor jonge kinderen maar ook voor volwassenen. Dit laatste is een relatief late ontdekking binnen relationele psychologie. Het is dus niet verkeerd of onvolwassen om behoeften, verlangens en angsten te hebben. Je hoeft ze niet te verbergen of te ontkennen. Kinderen en volwassenen zijn daarin hetzelfde. Liefde is een fundamentele en primaire levensbehoefte, net als zuurstof en water.

Een misvatting is dat volwassenen grip moeten hebben op hun emoties. We mogen de ander niet nodig hebben, maar moeten onafhankelijk en zelfstandig zijn. ‘Nodig hebben’ zou een zwakte zijn en alleen wanneer je emotioneel onafhankelijk bent, sta je in je kracht of sta je op eigen benen. Het aloude motto: ‘pas als je jezelf lief hebt kun je van een ander houden’, blijkt in de praktijk niet te werken. We hebben net als kinderen een hechtingsbehoefte en dit ontkennen veroorzaakt pijn. Volwassenen die de ander nodig hebben zijn niet psychisch onrijp, onzelfstandig of verstrikt in een symbiotische relatie. Deze benadering staat haaks op die van bijvoorbeeld relatiegoeroe Jan Geurtz, auteur van ‘Verslaafd aan liefde’. Hij vindt juist dat als je je afhankelijk voelt van liefde, de kans op een breuk groot is. Je bent immers toch geen klein kind meer maar een autonoom mens? Toch is dit niet hoe ons overlevingsmechanisme werkt. Je mag wel degelijk op de ander leunen -binnen het draaglijke en redelijke- en bij een gezonde relatie is dit in evenwicht. Een veilige relatie is de beste remedie tegen moeilijkheden en pijn die onvermijdbaar bij het leven horen. Binnen een hechte relatie kun je beter tegenslagen verwerken.

Liefde is het beste overlevingsmechanisme dat we kennen en als je je plotseling losgesneden voelt van je partner roept dat de oerangst op. Deze angst gaat over de inherente behoefte aan iemand op wie we kunnen vertrouwen; een geliefde die een betrouwbare emotionele verbondenheid en troost kan bieden. Als je weet dat je geliefde voor je klaarstaat en komt wanneer je daarom vraagt krijg je zelfvertrouwen. De wereld is minder bedreigend als je iemand hebt op wie je kunt rekenen, wanneer je weet dat je er niet alleen voor staat.

Het uitgangspunt van emotiegerichte relatietherapie is dat de focus ligt op de liefde en de verbinding (die mag herstellen of dieper ontwikkelen) i.p.v op communicatievaardigheden of problemen oplossen. Dit is door doorgaans wel het advies binnen de meeste vormen van relatietherapie. Therapeuten die de oude formules volgen, focussen op het patroon van ruzie en machtsstrijd. Conventionele relatietherapie richt zich vaak op het ontwikkelen van oplossingsgerichte vaardigheden. Helaas slaat dit de plank mis. Het gaat niet om conflict en controle maar om emotionele afstand. De sleutel ligt niet in het elkaar willen begrijpen op verstandelijk niveau (hij of zij heeft een moeilijke jeugd gehad dus …) of regels waar beiden zich aan moeten houden, maar in het elkaar VOELEN op emotioneel niveau. Wat heeft die ander emotioneel nodig van mij? Inzicht in je eigen kinderjaren of hoe je de patronen van de relatie van je ouders aan het herhalen bent, geeft nog geen oplossingen in hoe het anders te doen. Communicatie-oefeningen dringen niet door tot de kern. Een relatie is geen constructie van afspraken maar een emotionele verbintenis tussen twee emotioneel-ontvankelijke mensen. Standaardoplossingen volgens de oude formules gaan daar niet op in. Daarin gaat het over technieken leren in hoe je een ruzie kan onderbreken maar doet niets met de afstand die daarna is ontstaan.

Herkenning van patronen

Herkenning van de destructieve patronen is de basis. Woordenwisselingen gaan heel snel, zijn verhit en chaotisch. Sta eens daarbij stil en vraag jezelf af: wat gebeurt er nu? Als je kunt inzien dat de ruzie-cyclus (de ene persoon is boos en de andere zwijgt waardoor de eerste nog bozer wordt) de vijand is van de relatie en niet de ander, dan begrijp je waar de ingang zit om de relatie te kunnen herstellen. Relaties gaan kapot aan welles/nietes gesprekken. Intellectuele debatten maken een relatie op termijn brozer en brozer. Een wanhopige behoefte aan een verbindingsreactie die telkens uitloopt op verwijten maken of gelijk willen hebben resulteert in steeds verdere terugtrekking. Deze dialoog gaat een eigen leven leiden en bezeert beide partners. Dit is de grondslag van allerlei communicatieproblemen, conflicten en spanningen. Het patroon van steeds weer reageren op elkaars beschuldigingen en gedrag moet dus doorbroken worden.

Er zijn maar 2 manieren om onszelf te beschermen tegen verlies van verbinding als we ons onveilig of genegeerd voelen:

  • Emotieel afstompen en terugtrekken, je hechtingsbehoefte ontkennen.
  • Angst voor verlating en vechten voor erkenning door boos te worden.

De behoefte om het gevecht te winnen (degene te zijn die de beste argumenten heeft) heeft een hele sterke aantrekkingskracht. Maar in feite wint er niemand. Integendeel, beide partners verliezen. Zoals de bekende psycholoog Dr. Jordan Peterson zegt: je wilt helemaal niet ‘winnen’ van je geliefde tijdens een ruzie, dan heb je namelijk een ‘verliezer’ als partner en dat voelt voor beiden niet goed.

De oplossing zit in het inzicht dat je je emotioneel wilt kunnen hechten aan je partner en dat je afhankelijk bent van koestering, bescherming en troost net als een kind. Binnen volwassen relaties is dat wederkerig en op elkaar afgestemd. Bij kinderen is dat onvoorwaardelijk en is het meer eenrichtingsverkeer (zo hoort het ook, een ouder zorgt emotioneel voor een kind en niet andersom).

Een gevoel van veilige verbinding tussen liefhebbende partners is dus de sleutel tot een liefdevolle relatie en een diepe bron van kracht voor beide partners. Negatieve relaties ondermijnen onze gezondheid. Een ongelukkige relatie heeft een negatieve uitwerking op ons immuun- en hormoonsysteem en zelfs op ons genezend vermogen.

Een gezonde liefdesrelatie is het huis dat ons bescherming biedt tegen alle ups en downs in het leven. We voelen dat we beter bestand zijn tegen moeilijkheden in een veilige thuishaven. Bij iemand tegen wie je kunt zeggen ‘houd me vast’, als je moet schuilen. Liefdevolle verbinding is de enige veiligheid die de natuur ons kan bieden. Maar degene die je kan laten zweven kan je ook met een smak op de grond laten vallen. Als dat te vaak gebeurd voelen we ons steeds meer onveilig. Intimiteit zonder veiligheid bestaat niet. Als veilige verbondenheid verloren lijkt te gaan roept dat een vecht/vluchtreactie op. Agressie of dichtklappen. Dat kan alleen weggenomen worden als de partner emotioneel dichterbij komt, de ander vasthoudt en geruststelt. Niets anders helpt. Als die verbondenheid niet wordt hersteld gaat de strijd door. 

Tijdens het emotiegerichte therapieproces ligt de focus dus niet op het gedrag van de ander maar op de pijn van de ander. Er wordt gekeken naar wat er onder het gedrag ligt en waardoor de ander zich bedreigd voelt. Dit vergt een dappere instelling van beide partners; je moet als het ware een inkijkje geven in wat je liever voor de ander verborgen zou willen houden. Daarmee toon je elkaar de pijn, schaamte en kwetsbaarheid. Kwetsbaar zijn en fouten mogen maken in de nabijheid van de ander betekent dat het veilig is. Díe veiligheid is waar we, vaak zonder dat we het beseffen, naar op zoek zijn. 

Emotioneel ontvankelijk zijn

Tevens ligt de focus tijdens emotiegerichte therapie op het weer emotioneel ontvankelijk worden voor elkanders pijn. Ontvankelijk zijn betekent dat je kunt afstemmen op je partner en laat zien dat zijn/haar emoties je iets doen, met name de hechtingsbehoeften en angsten. Het betekent dat je de hechtingssignalen van je partner aanvaardt, er prioriteit aan verleent en dat je duidelijke signalen van troost, geruststelling en zorg uitzendt als je partner die nodig heeft. Zodoende laat je de ander emotioneel niet verhongeren. Boos worden is voor vrouwen een manier om voor de verbinding (relatie) te vechten, mannen doen dit vaak door steeds passiever te worden (al geeft dit een ongeïnteresseerde indruk, dat blijkt het niet te zijn).Bij twijfel niets doen’ is een slecht relatieadvies. Passiviteit laait het gevoel van onveiligheid en gebrek aan verbinding hoger op. Mannen vinden vrouwen vaak te emotioneel en hevige emoties lastig te hanteren. Daarom verstoppen mannen hun behoefte aan verbondenheid achter ‘rationeel blijven’ -alles rustig in het gareel houden- waarmee ze vaak de legitieme zorgen en verdriet van hun partner wegwuiven. Mannen kunnen het moment herkennen dat hun partner zich buitengesloten voelt en daar actief op handelen door te zeggen ‘kom hier, ik wil je vasthouden en je dichtbij me voelen’ om de verbinding te herstellen. Het is belangrijk dat mannen uit hun passiviteit komen en gaan handelen. Laat het niet aan je partner over om het gesprek en de verbinding aan te gaan.

Vrouwen vinden het vaak moeilijk (te kwetsbaar of te kinderlijk) om te vragen om emotionele verbinding. Vragen om emotionele verbinding kan reacties opwekken als: ‘als ik moet bedelen om liefde dan hoeft het niet, ik ga niet vragen om steun, dat moet hij gewoon aanvoelen en geven, ik heb geen recht om op de eerste plaats te komen, dat is teveel gevraagd, dat zou ik niet nodig moeten hebben’. Ondanks dat het kwetsbaar voelt, is het aan te raden om toch je behoefte aan veiligheid zo helder en concreet mogelijk onder woorden te brengen. Durf erom te vragen zodat het vertrouwen kan herstellen!

Als jij aandringt op emotionele verbinding en je partner reageert rationeel op een probleem in plaats van rechtstreeks op je emotie, dan ervaar je op het gebied van verbinding ‘er komt geen antwoord, er is niemand thuis’.

Telkens wijst onderzoek uit dat mensen emotionele ondersteuning wensen, dat wil zeggen emotionele bevestiging en zorgzaamheid willen van hun partners in plaats van advies en oplossingen. Mannen kunnen, bijvoorbeeld tijdens een verdrietig moment, aan hun vrouw vragen: ‘wat heb je nodig, wil je dat ik je help om je probleem op te lossen?’ Je geeft je partner dan de ruimte om te VOELEN en wellicht met je te delen: ‘Nee, nu nog even niet, ik voel me nu overspoeld, wanhopig en radeloos door het probleem, ik wil graag getroost worden’. De gelegenheid voor de oplossing van het probleem komt meestal daarna aan bod. Mannen initiëren vaak seksuele intimiteit om zich dichtbij de ander te voelen. Voor vrouwen is seks niet voldoende om te voorzien in hun hechtingsbehoefte, maar is er eerst emotionele nabijheid nodig. Voor mannen die niet weten hoe ze zonder seksuele bedoelingen nabijheid moeten ervaren, vraag jezelf af: ‘hoe laat ik een kind zien dat ik van haar/hem houd?’ Als een man zich veilig voelt kan hij vaak wel ervaren hoe tederheid, zachtheid, ontvankelijkheid en speelsheid te schenken.

Oude wonden

De oorzaak van menige ruzie-cyclus is dat de ander jouw pijnplek heeft aangeraakt. We worden aangeraakt in een (oude) wond -meestal een eerdere verlatingservaring- en reageren dat af op de ander. Wat gebeurt er als iemand jouw pijnplek aanraakt? Voel je je versuft, afstandelijk, krijg je het heet, raak je buiten adem, krijg je het benauwd op je borst, voel je je klein, sta je te trillen, moet je huilen, krijg je het koud of slaan de vlammen je uit?

Hoe protesteer jij bij gebrek aan veiligheid en verbinding? Ga je duwen, trekken, slaan, aanvallen, bekritiseren, klagen, druk uitoefenen, uit je vel springen, schreeuwen, provoceren, toenadering zoeken of wil je de controle behouden? Of trek je je terug, kruip je in je schulp, voel je je verlamd, druk je je gevoelens weg en sluit je je af, voel je je depressief, afgestompt, wanhopig, mislukt of gevoelloos?

De weg naar verbinding is de ruzie-cyclus herkennen en te bespreken. Kunnen jullie de ruzie-cyclus beschrijven waarin jullie vastzitten? Waarvoor maakten jullie elkaar uit? Hoe wist je de ander op stang te jagen of te verwonden? Was er een winnaar? Wat gebeurde er na de ruzie? Waren jullie in staat om achteraf de ruzie te bespreken en de verbinding te herstellen door elkaar te troosten? Hoe gaan jullie om met het verlies van veiligheid? Wat zou er gebeurd zijn als jullie het anders hadden aangepakt? Kunnen jullie praten over wat er gebeurd is zonder dat het iemands fout is? Kunnen jullie benoemen wat je voelt?

Achter de beschuldigingen vragen partners eigenlijk aan elkaar: ‘kan ik nog op je rekenen, je vertrouwen, ben je beschikbaar voor me, zul je reageren als ik je nodig heb, als ik je roep, tel ik nog voor je, waardeer en aanvaard je me, heb je me nodig en vertrouw je op mij?’ Woede, eisen en kritiek, het zijn allemaal noodkreten naar de geliefde, oproepen om zijn /haar hart open te stellen, om de partner emotioneel terug te winnen en een gevoel van veiligheid en verbondenheid te herstellen.

Iedereen reageert anders op aanraking van (oude) wonden. Huiswerk voor beide partners is de eigen oude pijnplekken ontdekken, zodat je partner daar rekening mee kan houden. Wat maakt dat het voor sommige stellen moeilijk is om de verbinding te herstellen, is dat degene die de ruzie-cyclus herkent (hé wat zijn we nu weer aan het doen!) steeds weer door dezelfde persoon gecommuniceerd wordt. Meestal voelt de vrouw dat ze wéér degene is die aan de relatie werkt terwijl de man zich wéér gecorrigeerd voelt. Het risico is dat het werken aan de relatie op deze manier een ongelijkwaardige verdeling krijgt. Je krijgt dan een coach/coachee- of een ouder/kindrelatie wat op termijn onaantrekkelijk kan voelen. Zoals een cliënte van mij vertelde: ‘het voelt alsof ik hem moet coachen of opvoeden. Ik merk dat deze ongelijkwaardigheid mijn aantrekkingskracht naar hem aantast. Ik voel mij niet aangetrokken tot een kind. Ik zie het niet als mijn taak om zijn therapeut te spelen en met hem op zoek te gaan naar zijn oude wonden, dat onderzoek is niet mijn aandeel maar zijn eigen aandeel’. Terecht protest; je partner coachen om een verbindingsrelatie tot stand te brengen, is niet de oplossing. Wanneer je partner je zo nu en dan om hulp vraagt in het herkennen van de oude wond, kan het ook een kans op verbinding betekenen als je daarop ingaat. Het is normaal wanneer je van elkaar houdt, dat je de ander wilt helpen. Een goede relatie is een team. Maar weet dat degene die serieus op zoek gaat naar de eigen pijnplekken, het echte huiswerk doet en op veel waardering van de partner kan rekenen.

Dr. Sue Johnson schrijft in haar boek: ‘Om in balans te blijven moeten we met elkaar meebewegen, reageren op elkaars emoties. Als we verbinding voelen brengen we elkaar in balans en verkeren we in een emotioneel evenwicht. Als we ons abrupt afwenden, angstig worden, in paniek raken, twijfelen aan elkaars liefde, gaan vastklampen of dekking zoeken, worden we steeds instabieler en trekken we elkaar uit balans’. Wanneer we ons plots onzeker of kwetsbaar voelen of als we de verbondenheid verliezen (het gaat om perceptie, niet om de werkelijkheid) dan vallen we de ander aan of trekken we ons terug. Aanval of terugtrekking vervreemdt partners van elkaar. Afnemende genegenheid en gebrek aan emotionele ontvankelijkheid maakt de relatie uiteindelijk kapot. Niet zozeer een groter groeiend conflict (dat komt later). Toenemende afwezigheid van intieme interacties is het begin van relatieproblemen. Reacties (afstand nemen of boos worden) worden na verloop van tijd automatisch, daarom wordt het steeds moeilijker om open en ontvankelijk te zijn/blijven.

Samen in therapie?

Willen jullie de relatie herstellen of verdiepen? Dan raad ik je aan om beiden het boek ‘Houd me vast’ van Dr. Sue Johnson (of dit artikel) te lezen. Wanneer je voelt dat emotiegerichte relatietherapie iets voor jullie kan betekenen, dan zijn jullie van harte welkom om hierover verder te praten in de praktijk. Door middel van specifieke oefeningen tijdens sessies onder mijn begeleiding kan de wederzijdse toegankelijkheid, ontvankelijkheid en betrokkenheid toenemen. Het is wel belangrijk om samen vaak te oefenen en niet te snel op te geven. Gedragsverandering vergt tijd en geduld. Tot slot vereist het een zekere moed om je kwetsbaar te durven opstellen wanneer je aangeeft dat je verbinding nodig hebt of gevraagd wordt dit te geven. Relatietherapie is voor moedige stellen.

Relatietherapie met een partner die een persoonlijkheidsstoornis heeft

Emotiegerichte relatietherapie werkt niet wanneer er sprake is van contra-indicaties, zoals sommige persoonlijkheidsstoornissen, verslavingen, structureel vreemdgaan, seksuele stoornissen of huiselijk geweld. Dergelijke persoonlijkheidsstructuren of activiteiten belemmeren een positieve emotionele betrokkenheid bij de ander of stellen een partner niet in staat tot zelfinzicht en gedragsverandering. Dan moet er eerst met deze problematiek aan de slag gegaan worden alvorens er overgegaan kan worden tot relatietherapie. Bij sommige persoonlijkheidsstoornissen is het niet mogelijk om van je partner een afgestemde emotionele reactie te krijgen; het is gewoonweg niet beschikbaar. Het probleem met sommige stoornissen is dat je partner geen hechtingsbehoefte heeft. Soms ligt het aan het minder goed functioneren van de spiegelneuronen in de hersenen waardoor je partner jouw emotionele behoeften niet herkent. Bij narcisme of psychopathie is er geen mogelijkheid tot wederkerige emotionele verbinding (en daar structureel naar kunnen handelen) aanwezig. Het is daarom niet mogelijk om gelijkwaardig af te stemmen. Wanneer je partner een borderline persoonlijkheidsstoornis heeft, is het vaak niet mogelijk om voldoende afstemming, zorg en troost te bieden, hoeveel je ook geeft. Je merkt dan dat je het gevoel van ‘in de steek gelaten voelen’ nauwelijks kunt wegnemen bij je partner, hoezeer je je best ook doet. Mentale gezondheid bij beide partners is over het algemeen een voorwaarde om aan een gelijkwaardige gezonde relatie te kunnen werken.

 

admin

Ik ben geregistreerd klinisch natuurgeneeskundige, klassiek homeopaat, voedingsdeskundige en fyto-therapeut en zie dagelijks hoe mensen vastlopen in hun lichamelijke en psychische gezondheid. Doordat ik zoveel cliënten heb geholpen op weg naar gezondheid, kan ik concluderen dat er een grote diversiteit en complexiteit aan klachten bestaan, maar dat de oplossingen vaak niet zo complex hoeven te zijn. Het belangrijkste tijdens het behandelproces is het gedegen onderzoek naar de oorzaak van de verstoring in jouw systeem. Waar ligt het probleem? Waar ligt het conflict? Ik kom samen met jou tot de kern van de problematiek en van daaruit tot een doordacht en doeltreffend behandelplan, zodat je weer verder kunt. Het succes van het behandelplan ligt voor een groot deel aan jouw eigen inzet en commitment.

Dit vind je misschien ook leuk...

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *