Narcisme, wat is het precies?

Narcisme

Specialisme: Narcisme | emotionelemishandeling.nl

Binnen de kinderpsychologie wordt gesproken van ‘de narcistische fase’, dit is een Freudiaanse term en heeft betrekking op een periode die begint rond het 2e jaar en duurt tot ongeveer het 3e of 4e jaar. Deze fase is noodzakelijk tijdens de ontwikkeling van een kind waarin het zichzelf leert herkennen als ‘ik’ en het zich een ego vormt.

Het kind ervaart zichzelf, tijdens deze fase, als het middelpunt van z’n beleving en kan zich nog niet inleven in anderen. Dat hoort ook zo, eerst moet er bij een kind een gezond besef van ‘ik’ kunnen ontwikkelen, alvorens er een besef van ‘jij’ en ‘wij’ ontwikkeld kan worden.

Binnen de klassieke betekenis zou je narcisme kunnen vertalen als ‘zelfliefde’. Gezonde zelfliefde speelt een belangrijke rol tijdens elke fase van de psychische ontwikkeling. Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zijn eigenlijk ziekelijk narcist, daar de zelfliefde bij hen juist is mislukt. Voor het gemak wordt op deze pagina van narcisme en niet van ‘ziekelijk narcisme’ gesproken. Echter, de ziekelijke vorm -de narcistische persoonlijkheidsstoornis- wordt hier wél bedoeld.

Het creëren van een gezond autonoom zelfbeeld is mislukt, daarom moet de bevestiging van het ‘zelf’ worden verkregen via anderen. Narcisten zijn vooral bezig met het bééld van zichzelf en hun buitenkant. Daardoor ontstaat er een onrealistische zelfliefde die heel broos is, gefundeerd door ijdelheid, grandiositeit en entitlement (ik heb recht op wat ik wil) gecombineerd met een pijnlijk ontbreken van wederkerigheid.

Een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) komt naar schatting bij 1% van de bevolking voor. Er zijn cijfers die dit tegenspreken en melden dat 1 op de 25 mensen kenmerken van NPS vertonen. Dat de cijfers zover uit elkaar liggen heeft ermee te maken dat mensen met deze stoornis, zelf geen hinder denken te ondervinden van hun gedrag. Daarom zullen ze niet zo snel naar een therapeut stappen.

De nabije omgeving van mensen met NPS, vaak het gezin, ervaart des te meer de gevolgen van narcisme. Narcisme is een spectrum, variërend van mensen met ‘trekjes van’ tot aan psychopathie toe. Lang niet alle narcisten zijn psychopaten maar de meeste psychopaten, zo’n 70 – 80 % vertonen wel narcistisch gedrag.

Er zijn dus overeenkomsten. Waar narcisten via anderen een podium zoeken om hun ego te kunnen opbouwen en versterken (ze zijn in feite verslaafd aan aandacht maar hoeveel je ook geeft, het is nooit genoeg), gaan psychopaten gewetenloos te werk om hun egoïstisch doel van dat moment te bereiken (aandacht is niet altijd een drijfveer). Wat beide stoornissen zeker gemeen hebben, zijn ondermeer het sluipende manipulatieve gedrag en het onvermogen tot empathie.

Regels zijn er alleen voor anderen. Mensen met NPS tonen weinig begrip voor anderen en zullen zich vooral met hen bezighouden om er zelf beter van te worden. Ze krijgen het vaak voor elkaar om anderen voor hun karretje te spannen en kunnen alles wat krom is, recht denken en praten. Dit gaat goed zo lang ze niet tegengesproken worden. Kritiek verdragen ze slecht; dat merk je aan de gespannen stilte die er valt, wanneer je ze tegenspreekt of de woede waarin ze terecht komen. Het vermogen om zich oprecht in te leven in de gevoelens van anderen is beperkt. Ze zijn echter wel goed in tijdelijk ‘doen alsof’. Wanneer je te maken hebt met iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, ga je je vroeg of laat afvragen of je nog wel meetelt. Wat je ook doet of zegt, volgens de narcist is het altijd verkeerd. Of je maakt je te druk of je maakt je niet druk genoeg. Goed doe je het in ieder geval nu nooit meer.

De persoon heeft je ongetwijfeld eerst opgehemeld, maar geleidelijk kom je erachter dat het diegene vooral te doen was om zich van positieve of negatieve aandacht te voorzien, de zogenoemde narcistische voeding. Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kunnen zeer interessant zijn, maar vooral interessant doen. Op een gegeven moment voel je je gebruikt door deze mensen. Het zijn vaak mensen die zichzelf graag horen spreken en vooral over zichzelf praten. Hun beste vrienden zijn degenen die hen bevestigen. Kenmerken van mensen met NPS kunnen zijn: manipulatief, dominant, gemakzuchtig, minachting naar anderen, overgevoelig, slachtoffergedrag, egoïstisch, liegen, vreemdgaan, crimineel/grensoverschrijdend gedrag, verwachten/eisen dat jij je altijd aanpast, aantrek- en afstootgedrag en het verbergen van het ware zelf achter een masker van charme. Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan: interesse tonen, een grapjes-show weggeven speciaal voor jou, uitzonderlijk veel moeite voor je doen, hulp aanbieden en uiterst begripvol zijn. Zodoende vertoont de narcist een valse realiteit, vol beloften en verlangens die nooit zullen worden waargemaakt.

De eerste indruk

Je eerste indruk van deze mensen is vaak opvallend goed. Het ware zelf lijdt onder een kwetsbaar zelfbeeld of innerlijke leegte, daarom is de narcist afhankelijk van bevestiging (narcistische voeding) door anderen. Zij maken zichzelf bijzonder en belangrijk en verwachten van anderen dat zij door hen met speciale aandacht behandeld worden. Zo wordt de ander steeds ingezet om het fragiele zelfbeeld voor de narcist hoog te houden. Narcisten kunnen dan ook makkelijk depressief worden wat maakt dat ze steeds op zoek moeten naar nieuwe narcistische voeding. Dat de ander in de relatie ook gehoor, ruimte en waardering nodig heeft is niet van belang voor iemand met narcisme. Narcistische personen zijn erg goed in staat om gedurende beperkte tijd de aandacht intens op anderen te richten, vooral als zij vinden dat dit nodig is om hun doel te bereiken. Dat doel kan zijn: aandacht, bewondering, invloed, aanzien, geld, macht, seks, medelijden en/of gunsten. Ook wordt de ander ingezet als doelwit om frustraties op uit te leven, slaat hun humeur vaak om als een blad aan een boom en vertonen ze buitenshuis een andere persoonlijkheid dan binnenshuis.

Narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) | emotionelemishandeling.nl

Mensen met NPS worden getypeerd door het verhoogde gevoel van uitzonderlijk (leuk of kwetsbaar) zijn. De narcist kan overkomen als uitzonderlijk charmant, uitzonderlijk zielig, uitzonderlijk zelfverzekerd, uitzonderlijk charismatisch, uitzonderlijk dynamisch, uitzonderlijk bezorgd, uitzonderlijk meelevend, uitzonderlijk dapper, uitzonderlijk leidinggevend, – maar altijd uitzonderlijk. Dit ‘bijzonder zijn’ lijkt dus samen te hangen met een zeer instabiel zelfgevoel, dat wordt gecompenseerd door een ‘vals zelf’. De hele persoonlijkheid van een narcist is opgebouwd rondom een holle constructie. Er is geen ontwikkeld Zelf, of anders gezegd: er is geen bezield mens, maar een constructie van een schijnbare normaliteit’.

Volgens Dr. Frans Schalkwijk, psychoanalyticus en schrijver heeft de narcist op onbewust niveau het geloof opgegeven dat relaties bevredigend kunnen zijn. Het vertrouwen dat de ander welwillend is, is kapot. De narcist is ervan overtuigd dat wanneer de ander belangrijk wordt, dit ‘verliezen’ betekent. Een ‘wij’ kan niet en verlangen naar de ander mag niet. Dit alles zou zijn ontstaan vanuit een verstoorde hechting met een ouder of zorgfiguur uit de jeugd. De verborgen narcist lijdt aan destructieve schaamte. Het onbewuste, voortdurend zichzelf de maat nemen en de innerlijke zelfafwijzing zouden ten grondslag liggen aan de stoornis. Opvallend aan het verhaal van Dr. Schalkwijk, is het inzicht dat een verborgen narcist soms veel wil geven. Zelfs zoveel wil geven, dat er voor de ander niets meer toe te voegen valt in de relatie en op die manier buitenspel wordt gezet. Wat de ander geeft wordt meestal niet ontvangen. Ontvangen is de narcist ‘te min’, hij voelt zich daar te goed voor en hij heeft niets nodig. In werkelijkheid geeft het hem een gevoel van ‘kwetsbaar zijn’ en dat is iets wat hij verafschuwt en hem bang maakt. Liefde kan de narcist niet in z’n ziel ‘opslaan’, dat vermogen is er niet. De narcist als gever, in plaats van nemer. Je kunt ook het gevoel krijgen dat het ‘geven’ wordt ingezet in een concurrentiestrijd. De ervaringen van slachtoffers in mijn praktijk, leren dat het ‘geven’ vaak tijdelijk is, bedoeld om het slachtoffer op het verkeerde been te zetten, zodat deze gaat twijfelen aan de intenties van de narcist.

De narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft niet de neiging om met het klimmen der jaren minder te worden. Ouder worden is op zich al een krenking van het zelfgevoel. ‘Midlife crisis’ komt dan ook veelvuldig voor. Ze beginnen ineens een tweede leven met een jongere partner, gaan marathons lopen of veel geld uitgeven aan hun uiterlijk. Er is geen erfelijke factor bij NPS bekend. Wel wordt gedacht dat ouders, door de wijze van opvoeden, soms kunnen bijdragen aan het gevoel van grandioos en bijzonder zijn van hun kind.

Berekend gedrag bij NPS | emotionelemishandeling.nl

Berekenend gedrag

Na verloop van tijd, soms pas na jaren, begint hun berekenend gedrag op te vallen en wordt het steeds meer duidelijk dat alles telkens weer alleen om henzelf draait. Dat de omgeving deze eenzijdige relatie uiteindelijk niet meer vol houdt moge begrijpelijk zijn. De omgeving heeft het gevoel altijd ‘op de tenen te lopen’ of ‘onder een vergrootglas te liggen’ en gaat twijfelen aan zichzelf. De uitwerking van een relatie met een narcist is vaak destructief. Een persoon die last heeft van een narcistische persoonlijkheidsstoornis kan namelijk een behoorlijk beslag leggen op je leven.

Slachtoffer van narcisme?

Voor slachtoffers van narcisme is hulp en begeleiding nodig om de psychische en lichamelijke schade te herstellen. Leven met jarenlange (subtiele) manipulaties leidt tot emotionele instabiliteit, depressie, overspannenheid, uitputting of lichamelijke klachten. Gevolgen van mishandeling door een narcist is een vorm van PTSS, ook wel complex PTSS genoemd. Het is voor het helingsproces van belang dat de hulpverlener bekend is met deze stoornis. Therapie bij praktijk Oud Zuid is gericht op ontwikkeling van eigenwaarde en leer je projectie, baiting, grooming, gaslighting, hoovering, intimidatie en andere geraffineerde manipulatietechnieken herkennen en hierop effectief te reageren.

Vraag een e-consult aan of maak een afspraak om de eerste stap te zetten naar hulp voor jezelf.